HISTORIA TEOLOGII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

które przez wieki w sposób znaczący wpływały na kształtowanie się tożsamości chrześcijaństwa.

Historia teologii chrześcijańskiej jest pracą napisaną przejrzyście pod względem budowy i języka, chociaż jednocześnie wymaga co najmniej podstawowej wiedzy z zakresu historii powszechnej i historii Kościoła. Autor nie tylko opowiada dzieje powstawania i kształtowania się doktryn chrześcijańskich – w całej ich różnorodności – ale także wyjaśnia, dlaczego kwestie, które były poruszane w różnych okresach historii Kościoła, miały tak doniosłe znaczenie dla żyjących wówczas chrześcijan i z jakiego powodu są ważne dla wierzących z XXI wieku.

Amerykańskie wydanie Historii teologii chrześcijańskiej stało się w Stanach Zjednoczonych ważnym wydarzeniem teologicznym, spotykając się z bardzo pozytywnym przyjęciem. Znany współczesny teolog Donald G. Bloesch tak ocenił tę pracę: „Monumentalne dokonanie! Czyta się znakomicie. Potrzebny

i pomocny przewodnik po historii teologii chrześcijańskiej”. Książka otrzymała wiele wyróżnień, w tym tytuł „Książki roku 2000” magazynu Christianity Today (Chrześcijaństwo Dzisiaj) z uzasadnieniem: „Najlepsza spośród obecnie dostępnych prac z zakresu historii teologii”.

Spis treści:  

Wykaz skrótów
Od wydawcy
Przedmowa

Wprowadzenie 

Teologia chrześcijańska jako opowieść

CZĘŚĆ I AKT PIERWSZY: SPRZECZNE WIZJE CHRZEŚCIJAŃSTWA II WIEKU...

.
ROZDZIAŁ 1 KRYTYCY I SEKCIARZE WYWOŁUJĄ ZAMIESZANIE
Gnostycyzm
Montanizm
Celsus
Teologia gnostycka
Wczesnochrześcijańska reakcja na gnostycyzm

ROZDZIAŁ 2 OJCOWIE APOSTOLSCY WSKAZUJĄ DROGĘ
Klemens Rzymski
Didache
Ignacy Antiocheński
Polikarp
List Barnaby
Pasterz Hermasa
Znaczenie Ojców Apostolskich

ROZDZIAŁ 3 APOLOGECI BRONIĄ WIARY
Filozofia grecka
Grupy apologetów
Justyn Męczennik
Atenagoras z Aten
Teofil z Antiochii
Dwuznaczne dziedzictwo apologetów

ROZDZIAŁ 4 IRENEUSZ DEMASKUJE HEREZJE
Życie i służba Ireneusza
Ireneusz i gnostycyzm 
Ireneuszowa koncepcja odkupienia

CZĘŚĆ II NARASTANIE KONFLIKTU: NAPIĘCIA I PRZEMIANY W III WIEKU

ROZDZIAŁ 5 MYŚLICIELE Z AFRYKI PÓŁNOCNEJ BADAJĄ FILOZOFIĘ
Życie i działalność Klemensa Aleksandryjskiego
Klemens Aleksandryjski i filozofia grecka
„Prawdziwy gnostyk”
Życie i działalność Tertuliana
Teologia Tertuliana
Tertulian o Trójcy

ROZDZIAŁ 6  KŁOPOTLIWY SPADEK PO ORYGENESIE
Życie i działalność Orygenesa
Orygenes o wierze i rozumie
Orygenes i alegoryczna interpretacja Pisma Świętego
Orygenes i nauka o Bogu
Orygenes i koncepcja Logosu
Pogląd na zbawienie. Dziedzictwo Orygenesa

ROZDZIAŁ 7 CYPRIAN Z KARTAGINY NAWOŁUJE DO JEDNOŚCI
Znaczenie Cypriana
Życie i działalność Cypriana
Cyprian a doktryna zbawienia
Pogląd Cypriana na jedność Kościoła
Dziedzictwo Cypriana

ROZDZIAŁ 8 CHRZEŚCIJAŃSTWO ZWIERA SZEREGI
Rola biskupów
Zasady wiary 
Kształtowanie się kanonu chrześcijańskiego Pisma Świętego

CZĘŚĆ III WIELKI KRYZYS WSTRZĄSA KOŚCIOŁEM: KONTROWERSJE WOKÓŁ NAUKI O TRÓJCY

ROZDZIAŁ 9 SPORY ALEKSANDRYJCZYKÓW DOTYCZĄCE SYNA BOŻEGO
Ariusz z Aleksandrii
Aleksander z Aleksandrii
Arianizm
Odpowiedź Aleksandra

ROZDZIAŁ 10 SOBÓR NICEJSKI JAKO ODPOWIEDŹ KOŚCIOŁA
Sobór w Nicei
Nicejskie Wyznanie Wiary
Sobory ekumeniczne

ROZDZIAŁ 11 ATANAZY WYTRWALE BRONI WIARY
Życie i działalność Atanazego
Teologia Atanazego

ROZDZIAŁ 12 OJCOWIE KAPADOCCY KOŃCZĄ SPÓR
Znaczenie Ojców Kapadockich
Bazyli z Cezarei
Grzegorz z Nazjanzu
Grzegorz z Nyssy
Teologia Bazylego Wielkiego
Teologie dwóch Grzegorzy
Dziedzictwo Ojców Kapadockich
Sobór w Konstantynopolu

CZĘŚĆ IV KOLEJNY KRYZYS W KOŚCIELE: KONFLIKT DOTYCZĄCY OSOBY CHRYSTUSA

ROZDZIAŁ 13 SPÓR SZKÓŁ ANTIOCHEŃSKIEJ I ALEKSANDRYJSKIEJ O OSOBĘ CHRYSTUSA
Różne hermeneutyki biblijne
Odmienne soteriologie
Dwa podejścia do chrystologii
Herezja Apolinarego
Dualistyczna chrystologia Teodora z Mopsuestii

ROZDZIAŁ 14 NESTORIUSZ I CYRYL ZAOGNIAJĄ SPÓR
Chrystologia Cyryla z Aleksandrii
Sobór w Efezie

ROZDZIAŁ 15 SOBÓR W CHALCEDONIE STRZEŻE TAJEMNICY
Kontrowersja po Soborze Efeskim
Eutyches i kontrowersja eutychiańska
Synod zbójecki
Sobór Chalcedoński i Symbol chalcedoński

ROZDZIAŁ 16 KONFLIKT PO ZAKOŃCZENIU SOBORU

Teologia na Zachodzie w okresie chrystologicznej kontrowersji na Wschodzie
Wschodnia kontrowersja dotycząca Chrystusa
Spór monofizycki
Leoncjusz z Bizancjum i ortodoksyjna chrystologia 

CZĘŚĆ V DZIEJE DWÓCH KOŚCIOŁÓW: WIELKA TRADYCJA ROZDZIELA WSCHÓD I ZACHÓD

ROZDZIAŁ 17 AUGUSTYN GŁOSI CHWAŁĘ BOGA I SKAŻENIE CZŁOWIEKA
Życie i działalność Augustyna
Historia teologii chrześcijańskiej 10 Augustyn a kwestia dobra i zła
Augustyn o Kościele i sakramentach
Augustyn o łasce i wolnej woli
Pelagiusz i herezja pelagiańska
Augustyn odpowiada Pelagiuszowi
Augustyn i monergistyczna doktryna Boga i zbawienia

ROZDZIAŁ 18 KOŚCIÓŁ ZACHODNI STAJE SIĘ RZYMSKOKATOLICKI
Semipelagianizm
Papież Grzegorz Wielki
Pogląd Grzegorza I na zbawienie

ROZDZIAŁ 19 KOŚCIÓŁ WSCHODNI STAJE SIĘ PRAWOSŁAWIEM
Trwały wpływ Orygenesa
Liturgia i tradycja
Jan Chryzostom – Złotousty
Maksym Wyznawca i monoteletyzm
Maksym Wyznawca i teandryczna wizja rzeczywistości
Jan z Damaszku i ikonoklazm

ROZDZIAŁ 20 WIELKA SCHIZMA – POWSTANIE DWÓCH TRADYCJI
Spór z powodu papiestwa
Kontrowersja wokół filioque

CZĘŚĆ VI SAGA KRÓLOWEJ NAUK: SCHOLASTYCY WSKRZESZAJĄ I KORONUJĄ TEOLOGIĘ

ROZDZIAŁ 21 ANZELM I ABELARD ROZMYŚLAJĄ O DROGACH BOŻYCH
Życie i działalność Anzelma z Canterbury
Ontologiczny dowód Anzelma na istnienie Boga
Natura Boga według Anzelma
Anzelm i zadośćuczynna teoria pojednania
Życie i niepowodzenia Piotra Abelarda
Filozoficzny styl Abelarda
Abelard i jego teoria moralnego wpływu

ROZDZIAŁ 22 TOMASZ Z AKWINU DEFINIUJE CHRZEŚCIJAŃSKĄ PRAWDĘ
Teologiczny kontekst dorobku Tomasza z Akwinu
Życie i działalność Tomasza z Akwinu
Metoda teologiczna Tomasza z Akwinu
Pogląd Tomasza z Akwinu na wiarę, rozum i teologię naturalną
Doktryna Boga według Tomasza z Akwinu
Pogląd Tomasza z Akwinu na język religijny jako analogię
Nauka Tomasza z Akwinu o zbawieniu

ROZDZIAŁ 23 NOMINALIŚCI, REFORMATORZY I HUMANIŚCI PODWAŻAJĄ SCHOLASTYCZNĄ SYNTEZĘ
Okres renesansu. Trzej poprzednicy Reformacji
William Ockham i nominalizm
Jan Wiklef i lolardzi
Erazm z Rotterdamu i humanizm chrześcijański

CZĘŚĆ VII KOLEJNY ZWROT W DZIEJACH TEOLOGII: REFORMY I PODZIAŁ W KOŚCIELE ZACHODNIM

Tło Reformacji

ROZDZIAŁ 24 LUTER NA NOWO ODKRYWA EWANGELIĘ I DZIELI KOŚCIÓŁ
Teologia krzyża według Lutra
Poznanie Boga według Lutra
Ukryty i objawiony Bóg Lutra
Doktryna usprawiedliwienia – „być albo nie być” Kościoła
Luter o kapłaństwie i sakramentach
Podział w protestantyzmie: Luter kontra Zwingli w kwestii Wieczerzy Pańskiej

ROZDZIAŁ 25 ZWINGLI I KALWIN SYSTEMATYZUJĄ MYŚL PROTESTANCKĄ
Teologia reformowana
Ulryk Zwingli – życie i działalność reformacyjna
Teologia Zwingliego
Zwingli kontra Luter w kwestii sakramentów
Życie Jana Kalwina i jego reformacyjna działalność
Teologia Kalwina

ROZDZIAŁ 26 ANABAPTYŚCI POWRACAJĄ DO KORZENI CHRZEŚCIJAŃSTWA
Radykalna reformacja i anabaptyści
Baltazar Hubmaier – życie i działalność reformacyjna
Teologia Hubmaiera
Menno Simons – życie i działalność reformacyjna
Teologia Simonsa

ROZDZIAŁ 27 DROGI RZYMU I CANTERBURY SIĘ ROZCHODZĄ
Historyczne tło Reformacji angielskiej
Historyczne tło katolickiej reformy
Thomas Cranmer – ojciec Reformacji angielskiej
Richard Hooker – architekt anglikanizmu
Sobór Trydencki – klejnot reformy katolickiej

CZĘŚĆ VIII ROZPAD OŚRODKA DZIEJÓW: PROTESTANCI PODĄŻAJĄ RÓŻNYMI DROGAMI

ROZDZIAŁ 28 ARMINIANIE PODEJMUJĄ PRÓBY REFORMOWANIA TEOLOGII REFORMOWANEJ
Scholastyka reformowana i supralapsarianizm
Doktrynalna zgoda kalwinistów
Jakub Arminiusz i spór remonstrancki
Arminiusz krytykiem teologii reformowanej
Doktryna predestynacji autorstwa Arminiusza
Ewangeliczny synergizm Arminiusza
Dziedzictwo arminianizmu

ROZDZIAŁ 29 PIETYŚCI DĄŻĄ DO DOPEŁNIENIA TEOLOGII LUTERAŃSKIEJ
Ortodoksja luterańska jako fundament pietyzmu
Czterech inicjatorów i propagatorów pietyzmu
Główne tezy pietyzmu
Dziedzictwo pietyzmu

ROZDZIAŁ 30 ANGIELSCY PURYTANIE I METODYŚCI PRÓBUJĄ OŻYWIĆ TEOLOGIĘ
Ruch purytański i jego teologia
Jonatan Edwards – książę purytan
Jan Wesley – założyciel metodyzmu
Dziedzictwo purytanizmu i metodyzmu

ROZDZIAŁ 31 DEIŚCI USIŁUJĄ PRZEKSZTAŁCIĆ TEOLOGIĘ PROTESTANCKĄ
Definicja deizmu
Prekursorzy i promotorzy deizmu
Cechy deizmu
Dziedzictwo deizmu

CZĘŚĆ IX STARY WĄTEK SIĘ URYWA: REAKCJA LIBERAŁÓW I KONSERWATYSTÓW NA NOWOCZESNOŚĆ

Podziały w XX wieku – skutek modernizmu

ROZDZIAŁ 32 ASYMILACJA TEOLOGII LIBERALNEJ Z PANUJĄCĄ KULTURĄ
Modernizm – kulturowy kontekst teologii liberalnej
Friedrich Schleiermacher – ojciec nowoczesnej teologii liberalnej
Albrecht Ritschl i poszukiwanie istoty chrześcijaństwa
Główne cechy teologii liberalnej
Dziedzictwo liberalnej teologii protestanckiej

ROZDZIAŁ 33 KONSERWATYWNA TEOLOGIA USZTYWNIA ZASADY TRADYCJI
Fundamentalizm – zakwestionowany termin
Tło i prekursorzy fundamentalizmu
Ruch fundamentalistyczny
Cechy teologii fundamentalistycznej
Dziedzictwo fundamentalizmu

ROZDZIAŁ 34 NEOORTODOKSJA WZNOSI SIĘ NAD PODZIAŁAMI
Søren Kierkegaard – prekursor nowej ortodoksji
Karol Barth – założyciel neoortodoksji
Wspólne cechy i dziedzictwo neoortodoksji

ROZDZIAŁ 35 ZMAGANIA WSPÓŁCZESNEJ TEOLOGII
Teologia ewangelikalna
Teologia rzymskokatolicka
Teologia procesu
Teologie wyzwolenia
Teologia eschatologiczna
Kakofonia czy chór?

Zakończenie: Niedokończona opowieść
Wybrana polska bibliografia dziejów teologii chrześcijańskiej
Indeks osób
Indeks rzeczowy